بهداشت پیامبر

---

‌یکی از مسائلی که دین اسلام به آن توجه داشته است، مسئله بهداشت جسمی انسان‌هاست. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این باره توصیه‌هایی کرده‌اند. به همین منظور برآنیم تا با بیان عملکرد گفتاری و رفتاری پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به نقش ایشان درباره بهداشت بپردازیم.

۱ - معنای بهداشت

---

بهداشت در لغت، نیکو نگاه‌داشتن بدن و تندرستی است.

۲ - بهداشت جسمی پیامبر

---

از نشانه‌های بهداشت جسمی، آراستگی ظاهری است که هم در جسم و هم در روان فرد اثرگذار است. اصلاح موی سر و صورت، توجه به لباس و خوشبویی در آراستگی مؤثر است.
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) موهای خود را شانه می‌زد و اکثر اوقات، آن را با آب صاف می‌کرد».
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آینه نگاه می‌کرد و موی خود را شانه می‌زد و گاهی به جای آینه در ظرف آب نگاه می‌کرد. آن حضرت، خود را برای خانواده و نیز اصحاب خود می‌آراست. روزی عایشه به ایشان گفت: «پدر و مادرم فدایت! تو پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و بهترین خلق خدایی؛ چرا چنین می‌کنی؟» حضرت فرمود: «خداوند دوست دارد که هر گاه بنده‌اش نزد برادران دینی‌اش می‌رود، خود را آراسته سازد.»
همچنین آن بزگوار درباره محاسن می‌فرماید: «کوتاه‌ کردن موی سبیل به طوری که لب آشکار شود از سنت من است.» نیز می‌فرماید: «شارب و موی بینی خود را بچینید و خود را بر این کار ملزم کنید؛ این کار بر زیبایی شما می‌افزاید.»
امام صادق (علیه‌السّلام) هم فرمود: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روز جمعه پیش از آنکه برای بر پایی نماز جمعه از خانه خارج شود، ناخن‌هایش را می‌چید و شارب خود را کوتاه می‌کرد.»
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به شستن سر و صورت هم اهمیت می‌داد و گاهی سر خود را با سدر می‌شست و خضاب نیز می‌کرد.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با حنا و کتم (نوعی رنگ) خضاب می‌کرد و می‌فرمود: «بهترین چیزی که با آن جوان می‌شوید، حنا و کتم است.» ایشان در مسافرت هم به بهداشت فردی توجه داشت و پیوسته پنج چیز را همراه داشت: آیینه، سرمه‌دان، شانه، مسواک و قیچی.

۲.۱ - آراستگی در پوشاک

پوشاک، از دیگر نمونه‌های آراستگی است که در بهداشت جسمی، اثر می‌گذارد. آراستگی لباس با گران‌بها بودن آن متفاوت است، بلکه آراستگی با لباس ساده نیز ممکن است. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از میان جامه‌های گوناگون، پوشیدن پیراهن را بیشتر دوست داشت. وقتی قبیله‌ای بر حضرت وارد می‌شد، هم خود زیباترین لباسش را می‌پوشید و هم اصحاب را به این کار دستور می‌داد.
همواره لباس ایشان پاکیزه بود و می‌فرمود: «از عوامل ارجمندی مؤمن نزد پروردگار، پاکیزگی لباس اوست.» آن جناب، حتی به جنس لباس توجه داشت. امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «لباس پنبه بپوشید؛ چرا که آن لباس رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود و آن حضرت، لباس پشمین و مویین نمی‌پوشید؛ مگر در حال ناچاری.»
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به رنگ لباس هم اهمیت می‌داد.از منظر روان‌شناسان، هر یک از رنگ‌ها از لحاظ روحی، آثار خاصی دارند؛ مثلا رنگ سبز برای درمان بیماری‌های عصبی توصیه شده است که باعث افزایش صبوری، کاهش فشارخون و غیره می‌شود. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رنگ سبز را برای لباس می‌پسندید. لباس سفید نیز خنک‌کننده خوبی است؛ زیرا تمام اشعه‌های خورشید را منعکس می‌کند و تنظیم حرارت بدن، آسان‌تر صورت می‌گیرد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «لباس سفید را بر زندگانتان بپوشانید و مردگانتان را هم با پارچه سفید دفن کنید.»
از دیگر موارد بهداشت پوشاک، تنظیف آن است. قرآن هم در این باره به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین توصیه کرده است:
«و ثیابک فطهر.»
«لباست را پاکیزه کن.»
رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز فرمود: «هر کس لباس به تن کند، لازم است آن را نظیف کند.»
خوشبویی نیز به آراستگی ظاهری کمک می‌کند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بسیار به این امر اهتمام می‌ورزید و احادیث فراوانی در این باره از ایشان نقل شده است. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «بهترین بندگان خدا کسانی هستند که خوشبویند.»
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بیش از هزینه خوراکی برای تهیه عطریات خرج می‌کرد.»

۳ - بهداشت دهان و دندان

---

یکی دیگر از موارد مطرح در بهداشت جسمی، بهداشت دهان و دندان است. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این باره نیز الگوی کامل است و به مسواک‌زدن بسیار اهمیت می‌داد. روایات زیادی در این باره از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیده است که ایشان فرموده است: «آن‌قدر به مسواک‌زدن فرمان داده شدم که ترسیدم بر من واجب شود؛ اگر نبود که کار را بر امتم دشوار سازم، آنان را امر می‌کردم که با هر نماز مسواک بزنند. اگر مردم از (آثار) مسواک آگاه بودند، آن را با خویش به بستر می‌بردند.»
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «رسول‌خدا وقتی نماز عشاء را به جا آورد، آب وضو و مسواکش را بالای سرش می‌نهاد و می‌خوابید. وقتی از خواب بیدار می‌شد، مسواک می‌زد و وضو می‌گرفت و چهار رکعت نماز می‌خواند و دوباره می‌خوابید؛ برای بار دوم که بیدار می‌شد، دوباره مسواک می‌زد، وضو می‌گرفت و نماز می‌خواند.»

۴ - تغذیه سالم

---

توجه به تغذیه سالم یکی دیگر از اصول بهداشت و سلامت جسمی است. روایات زیادی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه (علیهم‌السّلام) درباره برخی خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها و آثار آنها ذکر شده است که اینجا به چند روایات اشاره می‌شود:
«گوشت گاو، درد و شیرش شفاست. خوردن انجیر برطرف‌کننده قولنج است. کسی که میوه بخورد و آغاز کند (به بسم الله) به او ضرر نمی‌رسد.»

۵ - پیشگیری ازبیماری

---

پیشگیری از بیماری نیز در بهداشت جسمی مؤثر است. در قرآن آمده است:
«کلوا و اشربوا و لا تسرفوا.»
«بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید.»
در تفسیر این آیه، واژه «تسرفوا» به پرخوری تفسیر شده است که یکی از عوامل بیماری است.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: «معده خانه هر بیماری است و پرهیز، سرآمد هر دارویی است.» از عایشه هم نقل شده است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هیچ‌گاه سه شب متوالی، سیر غذا نخورد تا رحلت فرمود.
از دیگر راه‌های پیشگیری در اسلام، حجامت است. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «حجامت، فریادرس و بهترین داروهاست.»

۶ - بهداشت محیط از نگاه پیامبر

---

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) توصیه‌هایی هم درباره بهداشت محیط زیست دارد؛ مانند: «خانه شیطان‌ها (آلودگی‌ها) در منزلتان، لانه عنکبوت است. خاکروبه را پشت در نریزید که جایگاه شیطان است. درب خانه‌ها را ببندید، روی ظرف‌ها را بپوشانید، دهانه مشک‌ها را ببندید؛ زیرا شیطان (آلودگی) نمی‌تواند، از درب بسته وارد شود.»
آن حضرت اجازه نمی‌داد کسی در کنار چاه آب آشامیدنی، زیر درخت میوه‌دار، میان قبرها، در جاده‌ها و حیاط خانه‌ها قضای حاجت کند.
همچنین دستور می‌داد که هفت چیز آدمی را در زمین دفن کنند: مو، ناخن، خون، دستمال حائض، بچه‌دان، علقه و دندان و دستور می‌داد، کسی در چاه آب آشامیدنی، آب دهان نیندازد.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حتی به نظافت زیستگاه حیوانات اهلی نیز تاکید داشت و می‌فرمود: «جایگاه گوسفند خود را پاکیزه کنید و خاک و آب بینی او را بزدایید؛ زیرا آنان از حیوانات بهشتی‌اند؛ این نظافت باید به گونه‌ای باشد که بتوانید در آنجا نماز بخوانید.»
با توجه به مطالب فوق متوجه می‌شویم که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در همه زمینه‌ها بهداشت را کاملا رعایت می‌کرد و دیگران را هم به رعایت بهداشت توصیه می‌فرمود.

۷ - پانویس

---